Τα βραβεία Νόμπελ είναι μια κωδικοποίηση της ιστορίας του 20ου αιώνα

Η ιστορία ενός αιώνα μέσα από τα βραβεία Νόμπελ...
Ποια η καλύτερη διασφάλιση υστεροφημίας για τον εφευρέτη της δυναμίτιδας, που πλούτισε από την βιομηχανική παραγωγή εκρηκτικών υλών, από την θεσμοθέτηση ενός βραβείου Ειρήνης;

Ο Σουηδός χημικός μηχανικός και βιομήχανος Αλφρεντ Μπέρναρντ Νόμπελ, του οποίου το εργοστάσιο ανάπτυξης νιτρογλυκερίνης εξερράγη, με αποτέλεσμα να χάσει τον μικρό του αδελφό, λέγεται ότι αγάπησε την ειρήνη και τη λογοτεχνία και ονειρεύτηκε το...
τέλος των πολέμων.

Πεθαίνοντας άφησε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του, για την απονομή πέντε βραβείων, που «θα δίνονταν κάθε χρόνο σ’ αυτούς που θα είχαν προσφέρει, τον προηγούμενο χρόνο, τη μέγιστη ωφέλεια στην ανθρωπότητα στους τομείς της φυσικής, της χημείας, της ιατρικής, της λογοτεχνίας και της ειρήνης», ενώ πολύ αργότερα προστέθηκε και το βραβείο της οικονομίας.

Η απονομή των ομώνυμων βραβείων άρχισε το 1901, πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του Νόμπελ.

Το βραβείο Ειρήνης ήταν το λιγότερο «χειροπιαστό» και το περισσότερο πολιτικό απ’ όλα, με αποτέλεσμα πολλές φορές να ξεσηκώνει θύελλες αντιδράσεων, αλλά και να αποτυπώνει αφ’ ενός τους συσχετισμούς δυνάμεων και αφ’ ετέρου τις ανησυχίες και τις τάσεις που διαμορφώθηκαν στην πορεία ενός ολόκληρου αιώνα.

Τα βραβεία Νόμπελ είναι μια κωδικοποίηση της ιστορίας του 20ου αιώνα και ειδικά τα Νόμπελ Ειρήνης, η πολιτική ιστορία του.

Το βραβείο αυτό έμεινε «ορφανό» στη διάρκεια των δύο Παγκοσμίων Πολέμων.

Δόθηκε σε προσωπικότητες, όπως οι Αμερικανοί Πρόεδροι Θ. Ρούζβελτ, το 1906 και Γ. Γουίλσον το 1919 για τις προσπάθειές τους να χτίσουν την ειρήνη, ο πρώτος μετά τον Ρωσοϊαπωνικό πόλεμο και ο δεύτερος προκειμένου να συσταθεί η Κοινωνία των Εθνών.

Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το βραβείο δόθηκε στον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Τ. Μάρσαλ, του οποίου το οικονομικό Σχέδιο που φέρει το όνομά του βοήθησε την ερειπωμένη Ευρώπη να ξανασταθεί στα πόδια της.

Στον ακτιβιστή, υπέρμαχο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, που είχε «ένα όνειρο», να τερματιστούν οι φυλετικές διακρίσεις, το βραβείο δόθηκε το 1964. Μια νέα εποχή άρχιζε για την πολυπολιτισμική Αμερική.

Στο Βίλλυ Μπράντ, δόθηκε το 1971, για την περίφημη «οστπολιτίκ», το άνοιγμα, δηλαδή, προς την (τότε) Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας, την Πολωνία και το σύνολο του ανατολικού μπλοκ, που βοήθησε να μειωθεί η ένταση στην Ευρώπη, εν μέσω Ψυχρού Πολέμου .

Στον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Χ. Κίσινγκερ δόθηκε το 1973.

Ήταν μια βράβευση που προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Ο Χ. Κίσινγκερ βραβεύτηκε για τη συμβολή του στις διαπραγματεύσεις με τις οποίες τέλειωσε ο πόλεμος του Βιετνάμ, για την αναθέρμανση των σχέσεων με τη Ρωσία και για το άνοιγμα στην Κίνα.

Ο πυρηνικός φυσικός και μαχητής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Α. Ζαχάρωφ βραβεύεται με το Νόμπελ Ειρήνης το 1975, στα «πέτρινα» χρόνια για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Σοβιετική Ένωση.

Η προσωπικότητα του Ζαχάρωφ έχει τέτοια επιρροή, ώστε το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο θεσπίζει ειδικό βραβείο με το όνομά του, που απονέμεται στους αγωνιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Το 1978 το βραβείο ειρήνης μοιράστηκαν ο ισραηλινός πρωθυπουργός Μεναχέμ Μπέγκιν και ο Αιγύπτιος πρόεδρος Ανουάρ Σαντάτ, για την πρώτη προσπάθεια αραβοϊσραηλινής συμφιλίωσης, στο Κάμπ Ντέιβιντ.

Λίγα χρόνια αργότερα, ο Σαντάτ πληρώνει με τη ζωή του αυτή την προσέγγιση.

Το 1979, το Όσλο απονέμει το βραβείο στη Μητέρα Τερέζα, βραβεύοντας στο πρόσωπο της Καθολικής μοναχής από την Αλβανία, τη φιλανθρωπία και την αυταπάρνηση.

Το 1983 τιμάται ο Λέχ Βαλέσα, συνιδρυτής του συνδικάτου «Αλληλεγγύη», το οποίο γίνεται το «όχημα» που θα οδηγήσει την Πολωνία στη δημοκρατία λίγα χρόνια αργότερα.

Ο αιδεσιμότατος Ντέσμοντ Τούτου τιμήθηκε για τη δράση του στη Νότια Αφρική το 1984, ενώ εννιά χρόνια αργότερα έρχεται το τέλος του «απαρτχάιντ» με τη συμφωνία Ντε Κλερκ – Μαντέλα.

Ο Ντε Κλερκ ήταν ο τελευταίος λευκός πρόεδρος που «άλλαξε τον κόσμο σε μια μέρα». Οι δύο τους μοιράζονται το Νόμπελ και ένα χρόνο μετά, το 1994, ο Μαντέλα είναι ο πρώτος μαύρος ηγέτης που αναλαμβάνει πρόεδρος στη Ν. Αφρική.

Η απονομή Νόμπελ Ειρήνης στον τελευταίο ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ το 1990, αποτελεί την πιο επίσημη αναγνώριση της «περεστρόικα» και του ρόλου του στο γκρέμισμα των τειχών της Ευρώπης , που ο ίδιος έβλεπε να πηγαίνει «από τον Ατλαντικό ως τα Ουράλια».

Το 1994, λίγο μετά την υπογραφή της Διακήρυξης των Αρχών του Όσλο και την ιστορική χειραψία του ισραηλινού πρωθυπουργού Γιτζάκ Ράμπιν με τον παλαιστίνιο ηγέτη Γιάσερ Αραφάτ, οι δύο άντρες – καθώς και ο τότε ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών Σιμόν Πέρες – καλούνται στη νορβηγική πρωτεύουσα για να μοιραστούν το Νόμπελ Ειρήνης.

Είναι η δεύτερη φορά που βραβεύεται η αραβοϊσραηλινή προσέγγιση και είναι η δεύτερη φορά που ένας από τους βραβευθέντες θα πληρώσει με τη ζωή του.

Αυτή τη φορά θα είναι ο Γιτζάκ Ράμπιν.

Ο Καθολικός Τζον Χιούμ και ο προτεστάντης Ντέιβιντ Τρίμπλ βραβεύονται το 1998 για τον ρόλο τους στη συμφωνία ειρήνευσης και τις προσπάθειές τους να γεφυρώσουν το χάσμα Καθολικών και Προτεσταντών και να σταματήσουν το αιματοκύλισμα στη Β. Ιρλανδία.

Εξήντα χρόνια μετά τη ρίψη των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, βραβεύεται η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας και ο επικεφαλής της Μοχάμεντ Αλ Μπαραντέι, σηματοδοτώντας την ανησυχία της διεθνούς κοινότητας για τη διασπορά των πυρηνικών.

Μια νέα «ασύμμετρη» απειλή, που προβάλλει ιδιαίτερα με την έναρξη του 21ου αιώνα είναι η κλιματική αλλαγή.

Η βράβευση με το Νόμπελ Ειρήνης του αμερικανού αντιπροέδρου, επί διακυβέρνησης Κλίντον, Αλ Γκόρ και της Διακυβερνητικής Διάσκεψης του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, το 2007, υποδηλώνει την αναγκαιότητα να στραφεί η διεθνής δραστηριότητα στην προστασία του κλίματος και στην προσαρμογή του σύγχρονου ανθρώπου στις αλλαγές που διαφαίνονται.

Είναι η πολλοστή φορά που βραβεύονται οργανώσεις των Ηνωμένων Εθνών και εκπρόσωποί της, στέλνοντας το μήνυμα ότι «ο δρόμος για την ειρήνη και τη συνεργασία περνάει μέσα από τον ΟΗΕ».

Το 2008 είναι η χρονιά βράβευσης του Φινλανδού Μάρτι Αχτισάαρι, ο οποίος υπήρξε «μια ζωή διαπραγματευτής». Προσέφερε τις μεσολαβητικές του υπηρεσίες στη Ναμίμπια, την Ινδονησία αλλά και στο Κόσσοβο. Στην Ελλάδα έγινε ιδιαίτερα γνωστός για τη «συμβολή» του στην «ανεξαρτησία» του Κοσσόβου στα Δ. Βαλκάνια, περιοχή στρατηγικής σημασίας για την Ελλάδα.

Το 2009 ανατέλλει ένα νέο άστρο στις Ηνωμένες Πολιτείες και αναλαμβάνει την ηγεσία της αμερικανικής υπερδύναμης.

Ο Μπαράκ Ομπάμα τιμάται με το Νόμπελ Ειρήνης του 2009, ενσαρκώνοντας την παγκόσμια «ελπίδα», εν μέσω της διεθνούς οικονομικής κρίσης και με ανοιχτά τα μέτωπα στο Ιράκ και το Αφγανιστάν.

Και πριν λίγες ημέρες, το Όσλο έδωσε το Νόμπελ 2010 στον κινέζο αντιφρονούντα και φυλακισμένο Λιου Σιαομπό, προκαλώντας την έντονη αντίδραση του Πεκίνου.

Μία κοινώς αποδεκτή αδυναμία του βραβείου αυτού είναι η αμεσότητα της βράβευσης.

Τα επιστημονικά και λογοτεχνικά Νόμπελ απονέμονται συχνά μετά την παρέλευση δύο ή και τριών δεκαετιών, από το αναγνωρισμένο έργο.

Το Νόμπελ Ειρήνης απονέμεται την ίδια χρονιά ή την αμέσως επόμενη.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι αυτή η αμεσότητα είναι εις βάρος της αμεροληψίας.

Σύμφωνα με την αντίθετη άποψη, η άμεση απονομή ρίχνει τα φώτα της δημοσιότητας σε ένα σημαντικό διεθνές πρόβλημα, ενθαρρύνοντας τις προσπάθειες για την ειρήνη.

Μια αξιοπρόσεκτη πτυχή είναι η μη βράβευση διεθνώς αναγνωρισμένων προσωπικοτήτων.

Ειδικά για το Νόμπελ Ειρήνης, επικεφαλής της λίστας των «αδικημένων» είναι ο Μαχάτμα Γκάντι, ενώ από τον κατάλογο των επιστημονικών Νόμπελ απουσιάζει και ο δικός μας Γ. Παπανικολάου.
www.greeknewsonline.com